Victoriano Urgorri Carrasco, 59 anos, natural de Ferrol (A Coruña). Casado con María Serantes e dous fillos Iago e Antía, todos nados en Ferrol SITUACIÓN ACADÉMICA ACTUAL
CARGOS DE XESTIÓN
ACTIVIDADE DOCENTE
TÍTULOS ACADÉMICOS
PUBLICACIÓNS
DIRECCIÓN DE TESES E TESIÑAS Dirección de:
PROXECTOS DE INVESTIGACIÓN SUBVENCIONADOS Participación como:
COMUNICACIÓNS E PONENCIAS EN CONGRESOS:
ESTADÍAS EN CENTROS DE INVESTIGACIÓN E EXPEDICIÓNS CIENTÍFICAS 19 estadías en centros de investigación estranxeiros:
Participación en 19 expedicións científicas: Irlanda, Ceuta, Antártica, Portugal, Concas Abisais de O Cabo, Angola e Guinea e fondos profundos de Galicia. OUTROS MÉRITOS.-
Santiago de Compostela, 19 de setembro do 2010
Os fondos profundos: O ecosistema máis descoñecido do planeta Na primeira metade do século XIX críase que nos abismos mariños non había vida a partires dos 600 m de profundidade. Aínda hoxendía, os fondos profundos son cualificados como áreas escuras e inhóspitas, e a miúdo considerados como un hábitat relicto para uns poucos organismos moi especializados. Numerosos estudos demostraron que os fondos profundos albergan un grande número de especies, sendo na actualidade o ecosistema máis descoñecido da Terra; poderíase dicir que se sabe máis da superficie da Lúa que dos fondos profundos do noso planeta. O sistema profundo está dividido en tres pisos: batial, abisal e hadal. Estes fondos teñen unha orografía semellante á terrestre con montañas, vales, chairas, canóns, cantís, etc e con condicións moi extremas: Ausencia total de luz, baixas temperaturas, entre 2 e 4ºC, elevadas presións, boa osixenación e un hidrodinamismo variado que conxuntamente coa natureza xeolóxica determinan unha moi ampla variedade de substratos. En síntese, os fondos profundos dos océanos constitúen un hábitat de grande extensión, cunhas características físico-químicas moi particulares, ás que os organismos adaptáronse perfectamente, sendo un ambiente moi importante para un amplo conxunto de organismos que constitúen o bentos A fauna que neles vive (non hai vexetais pola ausencia de luz) caracterízase pola miniaturización, cunha elevada diversidade e baixa biomasa. Os animais posúen deseños corporais específicos e particulares e gran parte deles son animais milimétricos dos que moitos son descoñecidos para a Ciencia. Os fondos profundos son difíciles e custosos de mostrexar, por lo que, nun área tan grande, a proporción de mostraxes realizados é relativamente moi pequena. Por iso é necesario realizar unha maior cantidade de mostraxes que permitan caracterizar completamente a diversidade deste fondos, así como a distribución e abundancia das poboacións e comunidades. En esencia, descoñecese moita información fundamental sobre o hábitat máis extenso da Terra do que é necesario saber: ¿Como é de grande a área colonizada por unha simple especie? ¿Como son de grandes e desiguais as áreas de alta ou baixa biodiversidade? A análise da variabilidade espacial destas comunidades bentónicas a grande escala, é o que conducirá a conclusións acerca da área de distribución de cada especie, contribuíndo a proporcionar unha visión real da magnitude da biodiversidade nos océanos e ao coñecemento básico sobre o funcionamento das comunidades bentónicas profundas. Que estes fondos sexan áreas de alta biodiversidade e que permanezan en grande medida inexplorados, representa na actualidade un desafío científico, un campo de investigación complexo e unha necesidade de coñecemento perentoria.
Naceu en Mieres (Asturias) en 1955, e licenciouse en Ciencias Físicas na Universidade Complutense de Madrid, na que se doctorou en 1983 polo seu traballo no grupo de Física de Partículas da antiga Xunta de Enerxía Nuclear (hoxe CIEMAT). Traballou intensamente durante 11 anos co premio Nobel Samuel C. C. Ting (MIT), primeiro no experimento MARK J del Deutsches Elektronen Synchrotron (DESY) de Hamburgo, onde se tiveron as primeiras evidencias do bosón Z, e logo na concepción e aprobación no CERN do experimento L3, así como na construción posterior do seu detector de muóns, canda o grupo do CIEMAT. Foi Fellow do CERN en 1984 e membro do staff científico deste laboratorio ata 1992, data en que se incorpora á Universidade de Santiago de Compostela. Catedrático nesta universidade desde 1993, o seu grupo participou no CERN, canda o Prof. V.H. Hughes (Yale), na Spin Muon Collaboration (SMC), realizando varias publicacións sobre o problema do espín do protón e do neutrón que se encontran entre as máis citadas dentro do campo da Física de Partículas. Posteriormente levou a cabo con éxito ao experimento DIRAC do CERN (1999-2003), do que foi Deputy Spokesman, con achegas técnicas importantes por parte do seu grupo, sendo este experimento o único ata agora en observar átomos piónicos con vidas no femtosegundo. En 1996 o seu grupo da USC estivo entre os prorelatores do experimento LHCb para o colisionador de hadrones do CERN, responsabilizandose durante o período 2003-2009 da construción e instalación dunha parte do Silicon Tracker, dispositivo tecnolóxico clave dentro deste experimento. Foi membro do Comité Científico do LHC (LHCC) no CERN durante o período 1999-2001 e coordinador da participación española en LHCb. Dirixiu desde a súa creación ata 2004 o Instituto Galego de Física de Altas Enerxías (IGFAE). Autor de máis de 100 publicacións científicas, coordina actualmente a Rede española de Física do LHC. "Á búsqueda do universo cuántico: o LHC, a súa implicación e as aportacións realizadas en Galicia” O Large Hadron Collider (LHC), ou gran colisor hadrónico do CERN, é un acelerador de protóns que permite aos científicos explorar con nitidez a estrutura da materia e as leis da Física nunha escala de distancias moi inferior ao tamaño dos núcleos atómicos, é dicir, ao propio tamaño dos protóns, que é de 0.81 fm1. As colisións protón-protón inducidas polo acelerador son en realidade colisións elementais entre os constituíntes que estes teñen no seu interior (quarks e gluóns), aos que non se lles coñece ata o momento estrutura interna algunha. Cando estas partículas elementais coliden a enerxías moi elevadas, aproxímanse entre si a distancias moi curtas (por debaixo do attometro, no LHC). A tales distancias o baleiro que as separa non é tal, senón que manifesta unha estrutura cuántica que é capaz de converter a enerxía do acelerador en todo tipo de novas partículas e antipartículas, que saltan cara ao laboratorio na medida en que as súas masas sexan inferiores á enerxía total fornecida2. Polo tanto, a Física a distancias moi curtas é en realidade a Física do baleiro, e está gobernada por saltos discontínuos nas masas cuxa orixe descoñecemos case por completo. Pensamos que este tipo de interaccións se deron nos instantes iniciais do universo primitivo, cando este se atopaba moi quente. A finalidade primordial do LHC é a de saber cantas novas partículas pesadas existen, e se estas son quen de nos ofrecer unha imaxe do universo que sexa comprensible para os físicos e compatible coas observacións actuais no dominio da astrofísica. No fondo, trátase dunha investigación radical sobre a orixe da enerxía e as súas formas de almacenaxe a través das masas. O Grupo de Física de Altas Enerxías da Universidade de Santiago participou de maneira destacada na proposta en 1996 e posteriormente nas etapas de I+D, construción e instalación no CERN dun dos catro grandes experimentos do LHC, chamado LHCb. Este experimento está especializado na detección e medida do quark bottom (b), que se produce copiosamente na rexión cara a adiante do acelerador. A contribución do grupo centrouse en construír o 50% dun dos detectores clave, o Inner Tracker (IT). Trátase dun detector de alta tecnoloxía que serve para observar as trazas de desintegración dos quarks b a baixo ángulo, medindo con precisión os seus impactos en centos de miles de canles electrónicas. Estas canles son lidas en sincronía coas colisións do acelerador, que teñen lugar 40 millóns de veces cada segundo. Na conferencia daranse algúns detalles sobre este proxecto, levado adiante con éxito en colaboración co Instituto Politécnico Federal de Lausanne (EPFL). No momento presente, o grupo realiza a coordinación deste detector no CERN, e centra a súa atención cada vez máis na realización da análise física dos datos do experimento. O obxectivo principal do experimento LHCb é estudar con precisión a falta de simetría materia/antimateria que se observa nas desintegracións dos quarks pesados como o b. No acelerador prodúcense practicamente cantidades iguais de quarks e antiquarks, como seguramente aconteceu no universo primitivo, e porén as desintegracións de quarks (a esquerdas) e antiquarks (a dereitas) non son idénticas no laboratorio. O estudo de precisión deste fenómeno, coñecido como violación da simetría CP, é esencial para comprender a orixe dun universo onde observamos moi pouca antimateria, así como para establecer a consistencia ou non dos modelos que se postulan sobre a base de novas partículas pesadas. O experimento está deseñado para seguir no tempo, con precisión de femtosegundos, as oscilacións materia/antimateria. Trala súa formación no acelerador, determinadas partículas que conteñen o quark b transfórmanse espontaneamente nas súas antipartículas, xerándose un proceso de oscilación que finaliza coa súa desintegración definitiva ao cabo duns poucos milímetros. Outro obxectivo que LHCb podería conseguir a curto prazo é a observación por vez primeira da aniquilación dun quark b e un quark anti-s, prohibida no Modelo Estándar e observable a través de pares de partículas chamadas muóns. Un proxecto da envergadura do LHC, dentro do campo da física de partículas e dos aceleradores, ten implicacións tecnolóxicas moi claras e xera avances en numerosos campos de interese na sociedade. Ilustraranse detalles sobre o espectacular desenvolvemento da supercondutividade a baixas temperaturas, que converteu ao LHC no usuario con maior volume de crioxenia instalada no mundo, por diante dos trens de levitación magnética actualmente operativos. Outro aspecto que se abordará é o da computación GRID en gran escala, e as redes que este proxecto tivo que desenvolver en Europa e América para o procesado do enorme volume de datos que serán xerados nos próximos anos, aos que non foron alleos en absoluto nin a Universidade de Santiago nin o CESGA. Desde o seu inicio a mediados do século pasado, os aceleradores de partículas elementais (protóns, electróns, positróns, antiprotóns), tiveron un desenvolvemento que combinou sempre a investigación científica coas súas aplicacións tecnolóxicas e industriais. A maioría destas máquinas acumulan partículas en traxectorias circulares de certa extensión (desde varios metros a decenas de km), e caracterízanse por dous parámetros principais, a saber: a súa enerxía e a súa luminosidade. Tal vez a maior utilidade destes aceleradores ata o momento sexa a de crear fontes de raios X moito máis intensas que as convencionais (radiación de sincrotrón), moi útiles para o estudo de novos materiais e no campo da bioloxía molecular. Na actualidade existen no mundo industrializado varios centenares de fontes de radiación deste tipo. As partículas máis frecuentemente producidas nos aceleradores como o LHC, chamadas hadróns (protóns, pións), teñen a capacidade de penetrar na materia de xeito máis profundo que as asociadas coa radiactividade natural. Esta propiedade é ben coñecida polos físicos que constrúen os detectores, e resulta ter aplicacións en Medicina. Sendo a profundidade de penetración axustable ao través da enerxía, téñense extirpado numerosos tumores utilizando feixes hadrónicos, dando lugar a unha disciplina en física médica chamada hadronterapia, da que se darán algúns datos interesantes. 1 O femtometro (fm) e o attometro (am) son fraccións do metro: 1 fm = 10-15 m = 1000 am 2 E = mc2 é a enerxía necesaria para crear unha partícula de masa m, c é a velocidade da luz |
ENCIGA
Ensinantes de Ciencias de Galicia
